Olga Tokarczuk: Nobel 2018 w dziedzinie literatury

To był wyjątkowy skandal. Jesienią 2018 r. Akademia Szwedzka opublikowała oświadczenie, że w tym roku nagroda Nobla w dziedzinie literatury nie zostanie przyznana. Decyzję tę podjęto z powodu "zmniejszonego zaufania publicznego do Akademii" - ze smutkiem informował p.o. sekretarza Svenska Akademien Anders Olsson. Był to pierwszy taki przypadek od 75 lat.

Wielką niesławą okrył się Jean-Claude Arnault, mąż członkini Akademii Szwedzkiej. Potwierdzono, że poza konfliktem interesów to on stał również za przeciekami o laureatach literackiej nagrody Nobla (co dotyczyło m.in. Wisławy Szymborskiej, Elfriede Jelinek, Swiatłany Aleksijewicz i Boba Dylana). Został też oskarżony o gwałt lub molestowanie seksualne kilkunastu kobiet, w tym księżniczki Wiktorii, następczyni tronu Królestwa Szwecji. Wskutek skandalu z Akademii Szwedzkiej odeszła połowa jej składu, głównie literaturoznawcy. Na posterunku pozostali językoznawcy, ale w noblowskim procesie decyzyjnym to za mało. Zmiany w statucie Akademii wprowadzone przez króla Szwecji Karola XVI Gustawa pomogły unormować sytuację.

Na giełdzie nazwisk osób, które mogłyby otrzymać jedną z dwóch (zaległą i aktualną) nagród Nobla siłą rzeczy pojawiło się wiele kobiecych nazwisk. Warto tu wymienić:
- Margaret Atwood, kanadyjską autorkę drastycznej i przygnębiającej powieści "Opowieść podręcznej". Zekranizował ją po raz pierwszy Volker Schlöndorff w 1990 roku. Na jej motywach powstały już trzy sezony serialu wyprodukowanego przez Hulu (pierwszy miał premierę w 2017 r.); stał się on jednym z popkulturowych kanw szerokich protestów feministycznych na całym świecie.
- Anne Carson, kanadyjską poetkę modernistyczną. Za jej najwybitniejsze dzieło uważa się powieść wierszem "Autobiography of Red", niestety nie wydanej dotychczas w Polsce.
- Ludmiła Jewgieniewna Ulicka, rosyjska pisarka, publicystka i scenarzystka, zwana "mistrzynią prozy niuansów" i tłumaczoną na 25 języków. Jej powieści bywają nazywane "encyklopedią rodziny rosyjskiej", w prozie przedstawia szczery i bolesny obraz życia w kolejnych epokach historycznych ZSRR i postkomunistycznej Rosji. W Polsce wydano sześć jej książek, do najwybitniejszych należy niewątpliwie "Zielony namiot".
- i wreszcie zwyciężczyni za rok 2018 Olga Tokarczuk! 

Niejako stałym i od wielu lat "stojącym w kolejce" kandydatem do literackiego Nobla jest Haruki Murakami. Nie jest to najlepsza rekomendacja, gdyż przez dekady rolę dyżurnego kandydata odgrywał amerykański prozaik Philip Roth, który jednak nie doczekał się upragnionego medalu wybitego w Szwecji, choć jego kolekcja nagród i tytułów onieśmiela. Akademia Szwedzka niespecjalnie lubi tzw. "pewniaków".
Warto również wspomnieć wybitnego węgierskiego pisarza Pétera Nádasa, którego opus magnum, niezwykłą nielinearną powieść "Pamięć" warto przeczytać nawet jeśli autor nigdy nie otrzyma nagrody Nobla.

Olga TokarczukPanteon polskich twórców uhonorowanych nagrodą Nobla powiększył się o Olgę Tokarczuk. Otrzymała ona nagrodę za rok 2018, nieprzyznaną w terminie z powodu skandalu opisanego na początku. Ciekawskich uspokajamy: pisarka otrzyma pełną nagrodę w wysokości ok. 9 mln koron szwedzkich, nie będzie jej dzielić z Peterem Handke'em. ;-)
Wielki sukces powieści "Bieguni" (w wydaniu anglojęzycznym znanej pod tytułem "Flights"), przetłumaczonej przez Jennifer Croft, przyniósł polskiej prozaistce The Man Booker International Prize 2018. Rok później jej powieść "Prowadź swój pług przez kości umarłych" zdobyła kolejną nominację do nagrody MBIP. Sukces "Ksiąg Jakubowych" we Francji (Nagroda Laure-Bataillon dla najlepszej książki obcojęzycznej przełożonej na francuski) wskazuje, że Olga Tokarczuk szturmem zdobywa europejskie rynki literackie i na pewno nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa. Akademia Szwedzka przyznała jej nagrodę za "narracyjną wyobraźnię, która z encyklopedyczną pasją przedstawia przekraczanie granic jako postać życia".
Teraz, z medalem noblowskim, Olga Tokarczuk będzie przez długi czas najskuteczniejszym ambasadorem polskiej kultury na świecie. Gratulujemy i z niecierpliwością czekamy na następne dzieła!

Peter HandkeLaureat nagrody Nobla za rok 2019 to Peter Handke, austriacki pisarz, dramaturg i publicysta. Akademia przyznała ją "za wpływową pracę która z lingwistyczną pomysłowością zgłębiała peryferia i specyficzność ludzkiego doświadczenia.". Sukces jego debiutanckiej powieści "Szerszenie" z 1965 roku spowodował podjęcie decyzji o porzuceniu studiów prawniczych na Karl-Franzens-Universität w Grazu. Nie uchylał się przed kontrowersją: jego kolejna sztuka "Publiczność zwymyślana" wywołała skandal i znakomicie przyczyniła się do wzrostu rozpoznawalności nazwiska młodego literata. Również w późniejszym okresie Handke nie chował głowy w piasek i z otwartą przyłbicą bronił swoich poglądów, które niekiedy były bardzo kontrowersyjne. Jako jeden z nielicznych odważył się już w 1996 r. uznać Serbów za jedną z ofiar wojny bałkańskiej ("Podróż zimowa nad Dunaj, Sawę, Morawę i Drinę albo sprawiedliwość dla Serbii"). Zastosował tu niezwykłą formę, gdyż ubrał opisy wydarzeń w formę przewodnika turystycznego. Potwierdził swoją odwagę w szerzeniu niepopularnych poglądów esejem "Die Tablas von Daimiel", w którym bronił Slobodana Miloševića jako - przynajmniej częściowo - ofiary "kół młyńskich losu".
Nagroda dla Petera Handke obnażyła niestety słabość polskiego rynku wydawniczego. Jego twórczość możemy poznać przede wszystkim z dwóch książek wydanych w kultowej serii "Nike" Czytelnika w czasach PRL-u. Po powstaniu III RP Czytelnik opublikował jeszcze dwa dzieła Handke'ego: w 1999 r. "Pewnej ciemnej nocy wyszedłem z mojego cichego domu" a siedem lat później "Don Juan (sam o sobie opowiada)".
Czekamy z niecierpliwością na szersze pojawienie się tego autora w polskim obiegu literackim. Choć wybór tego laureata na pewno nie przejdzie bez echa, nie spodziewajmy się zamieszania zbliżonego do skutków zwycięstwa włoskiego satyryka Dario Fo w 1997 r. W literaturze Handke'ego niespecjalnie jest się z czego śmiać.

Adam Jarecki, EC1 Łódź - Miasto Kultury

 

Laureaci nagrody Nobla 2018 i 2019 w dziedzinie literatury